Новогодишната ноќ е еден од најгламурозните настани во годината. Милиони луѓе ширум светот се збогуваат со старата и ја дочекуваат Новата година, надевајќи се дека таа ќе им донесе повеќе среќа и убави времиња. Сепак, тука се појавуваат некои прашања. На пример, кога луѓето почнале да ја слават Новата година? Зошто? Како и какви се новогодишните обичаи низ светот?

Не постои астрономски или било каков настан во природата што би можел да се поврзе со новогодишната ноќ. Затоа што се работи за феномен измислен од луѓе. Меѓутоа, во сите култури кои користат годишни календари, доаѓањето на новата година се слави како празник на промената на времето – заминувањето на стариот и почетокот на новиот период.

Сепак, 1 јануари како ден кога започнува новата година не бил секогаш востановен, а многу култури ја означувале промената на годишните времиња во пролет или дури и во есен.

Во древниот Египет, првиот ден од годината бил 20 јули и се славел со свечености во чест на божицата Изида. За Вавилонците, Персијците и Кинезите, Новата година била празник на подмладеното, пролетно Сонце, а за старите Грци почетокот на годината бил поврзан и со движењето на Сонцето.

Според некои мислења, Кинезите први ја дочекале Новата година. Други мислат дека биле антички Германци или Римјани. Во стариот Рим доаѓањето на новата година прво се славело на 1 март, некаде околу пролетната рамноденица, бидејќи тогаш природата се разбудила и деновите станале подолги од ноќите.

Од 153 година, Римјаните ја преместиле прославата на 1 јануари. Тоа бил празник на општа веселба – се упатувале честитки, се делеле подароци и се одржувале фестивали во чест на богот Јанус. Римјаните ја прославувале новата година како симбол на почеток на нов живот и нови надежи за иднината, а тоа значење останало до денес.

Старите Германци доаѓањето на новата година го поврзувале со работата на полињата. Бидејќи зимата во нивните краишта започнувала во средината на ноември, тие ја завршувале жетвата, се собирале и се радувале, славејќи ја добрата година и претстојниот одмор.

Сите овие обичаи, во основа пагански, постоеле во Европа многу пред доаѓањето на христијанството. Долго време оваа религија избегнувала да ја прослави новата година на 1 јануари, бидејќи црковните водачи во неа гледале остатоци од стари верувања. Во добар дел од средниот век, најрадосниот христијански празник – Божиќ – се сметал за почеток на годината. Дури од 12 век црквата полека го прифаќа 1 јануари како прв ден од новата година.

Но, прашањето кога ќе почне следната година и денес не е решено на светско ниво. Повеќето развиени земји го имаат прифатено Грегоријанскиот календар и почетокот на новата година на 1 јануари, но Евреите слават 6 септември, Кинезите на крајот на јануари или почетокот на февруари, додека Индијците имаат дури и неколку новогодишни години. И во Македонија традиционално Новата година ја дочекуваме на 31 декември ,а 13 јануари, за оние кои се придржуваат до „стариот“ јулијански календар.

Новогодишната елка како симбол на Нова година

За многумина, украсувањето на елката и украсувањето на куќата е омилен обичај поврзан со новогодишните празници. Иако повеќето од нас елката и подароците ги поврзуваат со новогодишната ноќ, многумина не знаат зошто елката е онаа што ја украсуваме и кога започнала оваа традиција.

Новогодишната елка, како зимзелено дрво, го симболизира животот и надежта дека по зимата повторно ќе дојдат топли и убави денови. Иако не може да се каже со сигурност, се верува дека овој обичај почнал да се практикува во Северна Европа пред околу 1000 години. Во многу делови на Европа се користеле и други дрвја, а не само новогодишни елки. Кога не можеле да си дозволат вистинско дрво, луѓето правеле пирамиди од дрво и ги украсувале со јаболка, свеќи и хартија за да изгледаат поубаво.

За потеклото на овој обичај раскажува и една од легендите поврзани со обичајот за украсување на елката. Еден ден еден шумар седел во својата колиба со семејството. Кога семејството се собрале околу огнот за да се стоплат во студената зима, некој тропнал на вратата таа вечер. Тој било момче кое мрзнело и шумарот и неговото семејство великодушно го примиле. Му дале нешто да јаде и да спие во креветот на нивното најмало дете кое го делел креветот со неговиот брат. Кога се разбудиле на божиќното утро, семејството било пречекано од хор од ангели, а момчето на кое биле домаќини се покажало дека е самиот Исус Христос. Во знак на благодарност, тој ќе им дал гранка од ела и оттогаш употребата на елката како елка стана популарна.

Покрај бројните обичаи кои се практикуваат кај нас, важни се и обичаите поврзани со новогодишната ноќ. До педесеттите години на минатиот век било обичај на Божиќ да се сече дабово гранче, да се внесе во куќата, а подоцна да се запали. Дури во педесеттите години на минатиот век луѓето кај нас почнаа да ја красат елката.

Се верува дека е добро да се носи црвена долна облека на новогодишната ноќ бидејќи носи среќа во наредната година. Бидејќи црвената боја во средниот век се сметала за симбол на нешто нечесно и ѓаволско, луѓето дошле до идеја дека оваа боја може да се носи и под гардероба, со што се создава традиција на носење црвена облека.

Нашиот народ смета дека во новата година не треба да се влегува со долгови, па најдобро е сите неподмирени сметки да ги подмирите пред крајот на годината. Исто така, тој ден не треба ништо да се вади од дома, бидејќи се верува дека семејството следната година ќе има парични проблеми.

Ќе имате среќа ако првиот човек што ќе влезе во вашата куќа во новата година е висок и темнокос маж. Народот верувал дека Новата година мора да се слави со многу врева и радост, бидејќи таа е еден од начините на славење.

На крајот, не е ни важно кога ја „чекаме“ Новата година. Во согласност со она што верувале и старите Римјани, важно е да влеземе во неа со нови надежи и планови за иднината и да ги испратиме тие желби до оние што ги сакаме и за кои се грижиме. А потоа и се друго ќе си дојде на свое место!